آب مجازی واقعیتی فراموش شده

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز کرمانشاه.
در این گزارش مکتوب سعی برآن داریم با آب مجازی، مصادیق و اهمیت آن در جامعه بیشتر آشنا بشویم.
ایران در یکی از خشک‌ترین مناطق جهان واقع شده بطوریکه میزان بارندگی در آن یک سوم و میزان تبخیر ۳ برابر میانگین جهانی است، خشکسالی‌های پی در پی که از سال‌های گذشته شروع شده و کماکان هم ادامه دارد باعث شده تا تامین آب آشامیدنی مورد نیاز جوامع شهری و روستایی و همچنین آب مورد نیاز در بخش‌های صنعت و کشاورزی با چالشی جدی روبرو باشد به طوریکه این بحران در برخی از استان‌های کشور بسیار جدی و در استان کرمانشاه پرتنش گزارش می‌شود.
از آنجا که بیش ۹۰ درصد منابع آبی در بخش کشاورزی مصرف می‌شود لازم است؛ از طریق ابزار‌های مختلف برای جلوگیری از تشدید بحران کم آبی اقداماتی جدی و آنی صورت بگیرد.

آب مجازی یک نهاده مهم در تولید محصولات کشاورزی
یکی از مفاهیم مهمی که در ۳ دهه اخیر در دنیا مورد توجه قرار گرفته تجارت آب مجازی به عنوان یک نهاده مهم و حیاتی در تولید محصولات کشاورزی است.
دکتر علی شیرخانی عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی استان کرمانشاه می‌گوید در تجارت آب مجازی، صادرات یک کالا در واقع جریانی از صادرات آب مجازی است که در بیشتر مواقع این مهم نادیده گرفته می‌شود.
وی با بیان اینکه آب مجازی با راندمان مصرف آب، تفاوت اساسی دارد، افزود: در تولید محصول کشاورزی میزان آب مجازی شامل همه فرایند‌ها از جمله آبیاری، هدر رفت آب، آب مصرف شده برای تولید بذر، سم و کود هم می‌شود (در واقع آب مجازی به مقدار آبی گفته می‌شود که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم برای تولید یک کالا یا محصول کشاورزی مصرف می‌شود.)
(به گفته کارشناسان برای تولید یک عدد کاغذ آ. ۴ ده لیتر، برای تولید یک کیلوگرم ذرت ۳۰۰ لیتر و برای تولید یک لیتر شیر هزار لیتر آب مجازی مصرف می‌شود)
در این رابطه هرچه تکنولوژی تولید محصول پیچیده‌تر شود مصرف آب مجازی هم بیشتر می‌شود به عنوان مثال برای تولید یک جفت کفش چرمی ۸ هزار لیتر آب مجازی و یا برای تولید یک دستگاه خودروی یک تنی بیش از ۴۰۰ هزار لیتر آب مجازی مصرف می‌شود.

دکتر علی شیرخانی ضمن بیان اهمیت غیر قابل انکار آب مجازی در تولید محصولات و از آن مهمتر صادرات و واردات آن‌ها به تولید هندوانه به عنوان یک محصول آب بر اشاره کرد و گفت: وقتی قیمت هندوانه را در نظر می‌گیریم آنگاه تولید و صادرات این محصول اصلا به صرفه نخواهد بود.

اعلام ۸ دشت حاصلخیز استان کرمانشاه بعنوان دشت ممنوعه
باید خاطر نشان کرد استان کرمانشاه در تولید برخی محصولات کشاورزی نظیر گندم، ذرت و چغندر در جایگاه اول یا دوم کشور قرار دارد به طوریکه این استان با بیش از ۹۰۰ هزار هکتار زمین کشاورزی دیم و ۲۴۰ هزار هکتار زمین کشاورزی آبی از قطب‌های مهم کشاورزی کشور محسوب می‌شود.

با وجود این شاخصه‌ها، کشت محصولات آبی و توجه نکردن به مفاهیمی، چون آب مجازی وجود بیش از ۱۹ هزار چاه مجاز و غیر مجاز و از همه بدتر روش‌های غیر اصولی آّبیاری باعث شده تا منابع آّب زیرزمینی استان کرمانشاه به سمت نابودی کامل برود، تا جایی که ۸ دشت حاصلخیز استان به عنوان دشت ممنوعه اعلام شود.
به عنوان نمونه یکی از کشاورزان دشت ماهیدشت (یکی از هشت دشت ممنوعه استان) می‌گوید: در سال‌های گذشته آب در عمق ۲ یا ۳ متری زمین بود، اما امروزه با حفر چاه‌هایی با عمق ۱۲۰ متر هم به آب مورد نظر نمی‌توانیم برسیم.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه هم از اجرای برخی برنامه‌های ترویجی به منظور مدیریت پایدار کشت محصولات کشاورزی خبر می‌دهد بطوریکه در طول سال‌های اخیر کشت ذرت از ۴۰ هزار هکتار به ۲۱ هزار هکتار در سال جاری رسیده است.

تلاش برای ترویج کشت محصولاتی با نیاز آبی کم
وی افزود: برنامه‌های سازمان جهاد کشاورزی بیشتر تشویقی و ترویجی است تا اعمال ممنوعیت و محدودیت.
صفوی می‌گوید: با اجرای این برنامه‌ها توانسته ایم سطح زیر کشت کلزا را به عنوان محصولی با نیاز آّبی کم و خرید تضمینی آن از کشاورزان از هزار هکتار در سال ۱۳۹۴ به ۸ هزار هکتار در سال ۱۳۹۶ برسانیم.
افشین صفوی می‌گوید: یکی دیگر از برنامه‌های این سازمان برای حفظ منابع آّبی، جابجایی زمان کشت محصول به فصول بارانی سال و همچنین تغییر مکان کشت برخی محصولات آب بر مانند چغندر قند و سیب زمینی به مناطق گرمسیری است.

در پایان شایان ذکر است هرچند این اقدامات برای حفظ منابع آبی لازم و ضروری به نظر می‌رسد، اما امروز زنگ خطر نابودی منابع آب زیرزمینی بیش از هر زمان دیگری به علت بهره برداری‌های نامناسب و غیر اصولی به گوش می‌رسد.
طبق گزارش‌های منتشر شده در پنجاه سال اخیر منابع آبی ایران کاهش و مصرف آب ۱۰ برابر شده است؛ و در آخر تدوین الگویی جامع با نگاهی کارشناسانه به مقوله آب مجازی و اصلاح روش‌های آّبیاری به شیوه‌های مدرن می‌تواند حرکت به سمت توسعه پایدار و احیا سفره‌های آب در زمین را تضمین کند.

*گزارشگر: محمدکرمی